Fitonimia dhe Zonimia në të folmen e Opojës

Çeshtja e zoonimisë dhe fitonimisë në të folmen e Opojës është e paprekur deri më tani. Disa emërtime janë shkruar në kuadër të fjalëve të rralla në të folmen e Opojës. Mirëpo, si temë e veçantë, nuk është trajtuar. Në këtë rast, po e bëjmë përpjekjen e parë, për t’i shënuar disa nga emrat e botës bimore dhe shtazore që përdoren në të folmen e Opojës, ku disa emra shqiptohen ngjashëm si në viset tjera shqiptare, kurse disa shqiptohen në mënyrë karakteristike, sipas të folmes së këtij vendi.

Jemi të bindur se në këtë shkrim, nuk janë përmbledhur të gjitha emertimet e botës bimore dhe shtazore që përdoren në të folmen e Opojës. Në të ardhmen mbetet që me këtë temë të merren edhe leksikograf por edhe etimolog për t’i analizuar në mënyrë shkencore emërtimet e botës bimore dhe shtazore që përdoren në këtë trevë. Emërtimet janë shënuar sipas rendit alfabetik, të cilat janë të shoqëruara edhe me trema latin.

Fitonimia
Ah/i. – bimë drurore (Fagus L)
Ahisht/ë,-a. – mal që përmban dru ahu
Arr/ë,-a. – pemë (Juglana regia L)
Banon/ë, -a – Banana, pemë (Musa sapient)
Bar/ë.-i. – Sana e tharë por edhe e njomë
quhet me këtë emër. E tera barin. E barta barin.
Bislim/ëz – Murriz Murrizi, pemë e egër
(Catregus oxyacantha L)
Borovnic/ë. -a – Shkurre e egër, pemë
(Vaccinium myrtilus L)
Boston, i. – Perime, bimë barishtore (Citrulus
vulgaris)
Byber, i, at, Speci, perime (Capsicum
tetragonum L)
Çaj,-i – Çaj mali, bimë barishtore, (origanum
vulgare)
Cekoll/a (Ceclla)- Pazia, perime (Beta vulgaris
var.cicla)
Dardh/ë,-a – pemë, bimë drunore (Pyrus
communis L)
Domat, ja – Perime, bimë barishtore. Kjo
pemë në Opojë quhet edhe Patlixhon
(Lycopersicon lycopersicum L)
Dredhëz, -a. – Pemë, në Opojë, për këtë pemë
përdoret edhe emri Otryt,-a., bimë barishtore
(Fragaria vesca L)
Dud, -i – Pemë, Mani i bardhë dhe i zi (Morus
alba L. & nigra)
Dulli, -ja. – dëllinja, shkurre, bimë drurore.
(Juniperus L)
Dushk-i. – dru (Quercus L)
Elb/ -i – Elbi, drith, bimë barishtore (Hordeum
vulgare L)
Ferr/ë,-a. – therrë (rosa canina)
Fior,-i. – Fier, bimë barishtore. (Pteridium L)
Fiq/i – Fiku, pemë, (Ficus carica L)
Firisht/ë,- a. – vend që përmban bimën e
fi erit.
Frashon, -ni – frashëri, bimë drurore.
(Fraxinus L)
Ftoi,(Ftue) – pemë (Cydonia oblonga L)
Goshtoj/ë, -a. gështenja, pemë (Castanea
sativa L)
Grun.-i – Gruri, drith, (Triticum spp)
Grunisht/ë,-a – vend që ka qenë i mbjellur me
grurë
Hith, -os (Hithost) – Hithra (Urtica dioica L)
Hudor, -a – Hudhra ( Allium sativum L)
Hurm/ë, -a – Hurmë, pemë (Phoenix
daetiliferae L)
Kaç/ë,- a – Kaça (Rosa canina L)
Kaf/e,-ja – Kafe (Coffea Arabica)
Kastravec-i – Perime, trangulli (Cucmis
stativus L)
Keremidhe, ja – Qepa (Allium cepa L)
Kollomoq, i – Drith, Misri (Zea mays L)
Kollomoqishtë,-a. – vend që ka qenë i mbjellur
me miser
Kompir-i, at – Patatja, perime (Solanum
tuberosum)
Korpurdh/ë,-a – Këpurdhë, (Agaricus bisporus)
Kulumri, -a – Kulumbria (Prunus apinosa L)
Kumoll/a. – kumbulla, pemë (Prunus
domestica L)
Kungoll, i – Perime, kungulli (Cucurbita pepo
L)
Labot, -i – Bimë barishtore që përdoret edhe
si perime (Chenopodium album L)
Lakon, -a – Lakër, perime (Brassica L)
Li,- liri, bimë barishtore. (Linum L)
Limon/,i – Pemë (Cytrus limonum rriso)
Linisht/ë. –a. – vend që përmban bimën e
lririt.
Lipjet/ë – Lëpjeta, bimë barishtore që
përdoret si perime (Rumex alpines)
Lis, -i – me këtë emër quhen drunj të
ndryshëm, qarr, bung, ah, verr, etj., që
përdorën në ndërtimtari dhe për djegie.
Lithi,-ja. – Lajthia, pemë (Coryllus avellana L)
Lithisht/ë,-a. – vend që përmban shumë dru
lajthie.
Lulmera,-ja. – Lloj bime aromatike, që
përdoret për zbukurim
Moll/ë –a. – Mollë, pemë (Malus sylverstris L)
Monos (Monza) – Pemë, Mjedra, pemë – (Rubus idaeus)
Monos të zeza – Manaferra, pemë ( Rubus fruticosus L)
Morriz, -i. – Murrizi, pemë e egër (Catregus oxyacantha L)
Mullez/ë,-a – Molla e egër, pemë (Malus silvestris L)
Mushmoll/ë,-a – Mushmolla, pemë (Mespilusa germanica L)
Oriz,-i. – drith (Oryza sativa)
Otav/ë,-a. – Otavë quhet kositja për herë të dytë e barit në livadhe.
Pasul/i. –a. – Fasule, perime (Phaseolus vulgaris)
Pjepon, -ni – Pjepri, perime (Cucumis melo)
Pjeshk/ë -a –Pjeshka, pemë, (Prunus persica L)
Plep,-i. – dru (Populus L)
Portokall, i – Portokalli, pemë (Citrus sinensis L)
Pras/ë,-a – Preshi, purri, perime (Allium porrum L)
Puqkrriz/ë.-a. – me këtë emër quhet Dredhja e arave, bimë barishtore (Convolvulus arvensis L)
Qurshi,-a.- pemë (Prunus avium L)
Rasat,-i – Fidane perimesh, pemësh. Rasati i
domates, rasati i specit…E molla rasadin.
Rrush,-i- pemë (Vitis vinifera)
Shelq/e-ja. – dru shelgu.(Salix L)
Shevar,-i. – bimë barishtore, që rritet në vende me lagështi.
Shkoz/ë,-a. – dru (Carpinus)
Shtog –u. – dru (Sambucus L)
Sponak, i – Spinaqi, prime (Spinacia oleracea L)
Theknisht/ë. –a. – arë e mbjellur me thekër, pas korrjes së saj.
Thekon.-ni. – drith (Secale cereale L)
Thon/ë,-a.- thana, bimë drunore, frutore, pemë. (Cornus mas L)
Torshon/ë,-a – Tërshëra, drith (Avena sativa)
Ufoll, Ufl la, – Uthullaçi, perime (Rumex Acetosa)
Venesht/ë.-a – vend i mbjellur me fi dane
pemësh (në Opoë rrush nuk mbillet).
Verr-i. – bimë drunore (Alnus L)
Verrisht/ë,-a- vend që përmban shumë dru verri.
Vidh,-i. – dru (Ulmus L)
Vishne, ja – Vishnja (Prunus cerasus L)
Ykere- dardhë e egër, ( Pyrys amygdaliformisVill)
Zoonimia
At,-i. – kalë shale.
Atki,-a. – kalë shale e gjinisë femrore.
Blet/ë,-a. – bletë.(Apis)
Borcukoll, a – Vjedulla (meles meles)
Broklloskë, – Bretkoca (ranae)
Bukol/la – Nuselala (Mustela nivalis)
Bumbar/i – Insket me i madh se te zakonshmet
që fl uturon
Buoll, bulli, – Buall (bufallo)
Bylbyl,i – Bilbili, (Luscinia megarhynchos)
Dallandryshe, ja – Dallëndyshja (Delichon urbica)
Dash, i – dashi
Delme, -ja.- dele (ovis)
Derr,i – Derr i egër (Sus scrofa)
Dhelpon, na – dhelpra, (Vulpes vulpes)
Dhën, -të.- delet
Dhi/a egor- Dhija e egër (Rupicapra rupicapra)
Dhi/a,-të- dhia
Fil, i – Elefanti (Elephantidae)
Flutor/a – fl utur, insekt.(Rhopalocera)
Fsharr.-i, – Sqarthi, (martes folna)
Fulloz/ë,-ë – Thëllënza (Perdix perdix)
Gjarpon/ni.- gjarpër (Anguis)
Gjeraqin/ë.-a. – lloj shpendi (Accipiter gentilis)
Glistor, ra – Skrraja (Nematodes)
Hut, -i. – huti (Tyto alba)
Iriq, i – iriqi (Erinaceus concolor)
Kal/ë, -i (kuaj, kjal/t).- kali, kuajt. (Equs caballus)
Kaproll,i – Kaprolli (Kaprolus kapreolus)
Kingj.-i.- qengji.
Kitrra, kitorr – kitrra (Sciurus carolinensis)
Korb, i – Korbi (Corvus corax)
Kumri,a – Kumria, (Streptolia decaocto)
Lakuriq, i – lakuriqi (Chiroptera)
Lepor/ ri, – lepuri, (Lepus europacus)
Lop/ë,-a (lopot, lopt, love)- Lopë, a i mole
lopot, lshoj lopt, grahi love. (Bos Taurus)
Mac/ë,-a- macje (Felis sylvestris)
Magar,-i, (magarot) – gomarë, gomarët. (Equus
africanus asinus)
Mushkë/ a- Mushka (mulis)
Mallkuqe/ja, – Kësulkuqja, insekt.
Maqorr/i. – maqoku
Miskoj/ë, a.- Mushkonja, insekt.
Miz/ ë, a – Miza, insekt
Moz,-i- mëz
Mozink/ë,-a. – mëz i gjinisë femërore.
Orush/ë,-a. – ariu, (Urgus arctos)
Papordhec/i, – Bubrreci, insekt
Pel/ë, a.- pela
Pllum, i, at – Pëllumbi (Columba livia)
Pul/ë,-a – pulë, shpezë. (Gallinae)
Qafk/ë, -a – Sorrë (Corvus corone)
Qyqe, ja – Qyqja, (Cuculus canorus)
Shipe/ja – Shqiponja, (Circus cyaneus)
Shkurt/ë,-a – Shkurta, (Coturnix coturnix)
Shot/ë,-a.- shotë, shpezë
Sorr/ë,-a – Laraska, (Pica pica)
Tarak,-i. – mëzat i patredhur që ka arritur
fazën e pjekurisë seksuale. Që ka 2-3 vjet.
Thi,-vi. (thitë). – thi, derr
Turrec,i – Turtulli, (Streptopelia turtur)
Uk, i – ujku (Capis lupus)
Ur/i, – urithi, (Tapla caca)
Zhapi/ni – zhapiu
Zog.-i. (zojt/ë)- zog mali, zojt e malit.

© Opoja.net