Shumë kosovar dita ditës po i kthehen punimit të tokës, apo më mirë të themi po i kthehen bujqësisë. Deri me tani kulturat të cilat po kultivohen me shumë janë ato të pemëve të imëta si dredhëz, boronicë, mjedër, por që interesim të madh së fundmi kanë zgjuar edhe për kulturat arrore si arra, lajthia etj.
Në adresën e portalit bujqësia.org, shpesh kemi pyetje se si kultivohet arra, lajthia, bile së fundmi ka një interesim të madh edhe për kultivimin e lajthisë.
Deri me tani lajthia është rritur në male, por që tani shumë fermerë kanë filluar ta kultivojnë edhe në tokat pjellore, duke e parë si kulturë me leverdi për tregun e brendshëm dhe të jashtëm.
Cila është origjina e lajthisë?
Origjina e lajthisë është nga Azia e vogël. Në Itali është e përhapur në të gjitha rajonet, nga zonat fushore deri në 1300 m mbi nivelin e detit. Italia është një nga prodhuesit kryesorë në shkallë botërore të lajthisë.
Lajthia i përket familjes Betulaceae, gjinia Corylus, ku përfshihen specie të shumta midis të cilave: Cyrilus avellana, C. maxima mill., C. chinensis Franch., C. sieboldiana Bl., C. colurna L. Lajthia e zakonshme e kultivuar paraqitet me një numër të madh varietetesh, disa prej të cilëve janë hibride midis Corylus avellana L x C.maxima Mill. Bima është tip shkurre, vet pllenuese, e lartë në përgjithësi 2-4 m (max 7 m). Trungu është i hollë dhe i zhvilluar. Degët e reja janë të veshura me push.
Lajthia, Corylus avellana L., është një bimë antike që jeton dhe frutifikon në gjendje të egër në gjithë 48 Europën, në veçanti mbi kodra dhe rrëzë maleve, gjatë ultësirave dhe përrenjve. Është përdorur nga njeriu që periudhën e akujve, d.m.th shumë më përpara se ulliri dhe hardhia.
Prodhuesit më të mëdhenjtë lajthisë janë: Italia, Turqia dhe Spanja.
Për çfarë mund të përdoret lajthia?
Lajthia mund të konsumohet e freskët, frut i sapo vjelë, në dimër si frut i thatë ose i përpunuar industrialisht. Industria ushqimore është përdoruesja më e madhe e frutave të lajthisë. Të qëruara, të pjekura dhe të copëtuara, përdoren në përgatitjen e çokollatës, të krokanteve, të akulloreve etj. Lajthia mund të përdoret dhe nga sektorë të tjerë të industrisë si në: kozmetikë, mjekësi, industrinë e vajit dhe parfumeri. Në frutikulturën moderne, është një nga speciet me interes shumë të madh për fermat bujqësore të shtrira në kodra dhe rrëzë maleve.
Lajthia ka një prodhimtari shumë të lartë që mund të arrijë deri 25 kv/ha. Për prodhimtarinë e saj të lartë, mbi të gjitha për cilësitë e mira organoleptike, është konsideruar, në shkallë botërore, varieteti më i mirë në treg dhe ka çmimet më të larta të shitjes.
Si kultivohet lajthia?
Shumë fermerë kanë filluar të kultivojnë lajthinë, dhe shumë janë të interesuar për ta kultivuar këtë kulturë arrore.
Së pari ata që dëshirojnë ta kultivojnë lajthinë, duhet ta njohin këtë kulturë, të dinë më shumë rreth saj, mënyrën e kultivimit, teknikat e kultivimit, kushtet klimatike etj.
Po ashtu në vend të shkurres tradicionale, në mbjelljet e reja po preferohet forma e monokonit në variante të ndryshme: vazo e lirë, monokon, ypsylon dhe gardh. Tendenca aktuale është për rritje të numrit të bimëve për sipërfaqe, duke pasur parasysh nevojën për të favorizuar mekanizimin dhe realizuar ndriçim sa më të mirë. Përgatitja e tokës parashikon një nivelim, shkrifërim të thellë dhe një punim të lehtë me anë të të cilit përmbysen plehrat organikë, fosforikë dhe potasikë. Në fazën e prodhimit të plotë përdorimi i azotit duhet të jetë nga 100-150 kg/ha në impiantet nën ujë, me një raport NPK rreth 2-1-2, duke filluar përdorimin e azotit nga Shkurti deri në Korrik. Krasitja prodhuese kryhet çdo vit në mënyrë që të eliminohet 10-15 % e vegjetacionit, duke lënë një sasi të mirë degësh me gjatësi 20-25 cm. Kontrolli i lastarëve bëhet me makina të posaçme ose me preparate kimike. Plotësimi i nevojave për ujë, kryesisht në zona me pak reshje ose të ç’rregullta, janë të domosdoshme për të marrë prodhime të bollshme.
Kushtet klimatike për mbjelljen e lajthisë?
Kushtet më të mira të mbjelljes së lajthisë dhe zhvillimit të saj janë: malet, kodrat, zona të ajrosura por jo me erëra të forta. Po ashtu për mbjelljen e lajthisë duhet të evitohen zonat me lagështi të tepërt ajrore, mjegull, me brymë dhe ngrica të vona. Lajthia jep prodhimtari të lartë në zona nga 150 deri 750 m mbi nivelin e detit. Prodhimi ulet jashtë këtyre ekstremeve. Në zona të ftohta duhet të preferohen ato të ekspozuara nga jugu, ndërsa në zona të nxehta ato të ekspozuara nga veriu. Lajthia jep prodhimtari në toka të lehta, të freskëta dhe të përshkueshme nga uji. Para mbjelljes është e rëndësishme të kryhen analizat e tokës për të verifikuar se të gjithë parametrat janë optimale për lajthinë dhe për të pasur të dhënat e duhura për kryerjen e plehërimeve të nevojshme.
Kultivarët e lajthisë
Në botë kultivohen shumë kultivarë lajthie, si p.sh me origjinë nga Ponti janë: Tumbul Jagli, Extra Jagli, Sivri Jagli, Madem, Pallaz etj.Ndërsa italiane janë: Tonda di Giffoni, Tonda Romana, Tonda Gentile Delle Langhe, Gentile di Viterbo, Commune etj. Kurse franceze janë: Cosford, Royale, Princesse etj. Ndërkaq nga Shtete e Bashkuara të Amerikës janë: Negretta dhe Barcelona.
Kultivarët më të përhapur janë: Extra Jagli: Bima është me zhvillim mesatar. Fruti është në formë sferokonike, i vogël, me peshë 1.7gr, ngjyrë të kuqërremtë, guacë të hollë dhe i thyeshëm. Thelbi është i plotë dhe i shijshëm. Sasia e yndyrave në thelb zë rreth55% të frutit.
Tumbul Jagli: Bima është mesatarisht e zhvilluar. Fruti me madhësi mesatare, forma sferokonike, pesha 1.74gr, ngjyra e kuqërremtë me guacë të hollë dhe të thyeshme. Thelbi është i plotë, zë 53% të frutit dhe është i shijshëm.
Tonda di Giffoni: Ka frut mesatar, me lëvozhgë që hapet lehtë dhe me cilësi të mirë. Polenizues për këtë kultivar janë: Mortarella, Camponica, Ricca di Talanico. Tonda Romana: Me frut mesatarisht të madh, qërohet lehtësisht, me karakteristika organo-leptike shumë të mira. Polenizues: cv.Nocchione.
Tonda Gentile Delle Langhe: Shumë e vlerësuar për karakteristikat e shkëlqyera organo-leptike, por me përshtatshmëri të kufizuar në kushte të ndryshme klimatiko-tokësore. Nocciola Piemonte: Ka një rezistencë të mirë ndaj agjentëve biotik dhe abiotik, një prodhim të alternuar, si dhe ka të gjitha karakteristikat organoleptike që kërkon industria ushqimore.
Në veçanti: forma e rrumbullakët e frutit favorizon heqjen e shpejtë mekanike të lëvozhgës, duke mbajtur farën. Lëvozhga është e hollë dhe produkti i përpunuar është i lartë nga 46-50 %. Përmbajtja e yndyrnave është e kufizuar, prandaj mund të konservohet mirë. Cipa e hollë që mbështjell farën ndahet lehtësisht pas pjekjes.
Madem: Bima është me kurorë të zhvilluar në kushte të ujitshme. Fruti me madhësi mesatare, forma pykë e zgjatur në të shtypur, pesha 2.11gr me ngjyrë të kuqërremtë dhe guacë të trashë. Thelbi është i plotë, i shijshëm dhe me përmbajtje yndyrash rreth 44% e frutit. Si kultivar vendas përmendim “Visoko”, në zonën e Roskovecit, i cili vlerësohet për cilësi shumë të mira.
Kjo ishte në pika të shkurtra se si kultivohet lajthia, vlerat e saj, prodhimtaria, kultivarët etj, që shpresojmë do të jenë të mjaftueshme për fermerët për të ditur rreth kësaj kulture arrore.
Në ditët në vazhdim do ju sjellim prapë tekste për vjeljen e lajthisë, ruajtja e prodhimit etj.
Marrë nga agri.al
