Rejhan Neziri
3 dhjetori njihet si Dita Ndërkombëtare e Njerëzve me Aftësi të Kufizuara, prandaj edhe ne në këtë artikull do të mundohemi ta trajtojmë këtë temë nga këndvështrimi i mësimeve islame.
Sipas konventave ndërkombëtare, njerëzit me nevoja të veçanta janë ata që për shkak të mungesës së ndonjë aftësie të caktuar fizike, shqisore ose mendore, të trashëguar nga lindja ose të fituar më vonë, nuk janë në gjendje t’i kryejnë punët e tyre vetë sikurse njerëzit e tjerë pa këto mungesa, porse kanë nevojë për mbështetje të formave të ndryshme, pra kanë nevoja më të veçanta e më të ndryshme nga njerëzit e tjerë.
Sipas mësimeve kur’anore ne kuptojmë se në qendër të vëmendjes së fesë qëndron njeriu, të cilit edhe i drejtohet dhe destinohet feja. Kur’ani njeriun e quan «qenie të krijuar në formën më të mirë e më të bukur», e quan «qenie të nderuar me dinjitet», e quan «halif – mëkëmbës të Zotit në tokë, pra përgjegjës për gjithçka që ndodhet në të…» etj.
Këta dhe tituj të tjerë kur’anorë flasin mjaft për statusin dhe pozitën e lartë që e gëzon ai në sytë e Zotit, në praninë e Tij. Vlera e njeriut te Zoti matet sipas besimit, ibadeteteve – adhurimeve, punëve të mira, devotshmërisë dhe të sjelljes së bukur morale. Këto janë përcaktuese në rritjen apo uljen e vlerës së njeriut, e jo struktura e tij fizike, ngjyra e lëkurës, gjuha, gjinia apo edhe të qenët i shëndoshë fizikisht ose invalid. Pikërisht për këtë Muhammedi a.s. ka thënë: «All-llahu nuk shikon as trupat tuaj e as format tuaja, por Ai shikon zemrat tuaja». (Muslimi)
Sipas kësaj, diversiteti dhe shumëllojshmëria e njerëzve për nga aspekti i ngjyrës, i gjuhës, i mendimeve, i besimeve, i kulturave, i gjinisë, i të qenit i shëndoshë apo invalid për nga aspekti fizik etj., duhen shikuar si pasuri, si zengjinllëk, e assesi si mungesë, si noksanllëk, e aq më pak të jetë arsye për ta nënvlerësuar apo për ta tallur tjetrin, vetëm pse është ndryshe nga ne. Se kjo është kështu, sidomos kur janë në pyetje njerëzit me nevoja të veçanta ose me aftësi të kufizuara, këtë më së miri e shprehin anëtarët e familjes në të cilën ndodhet një ose disa njerëz të këtillë. Nga anëtarët «e shëndoshë» të familjes, këta njerëz me invaliditet ose me aftësi të kufizuara asnjëherë nuk shihen me përçmim, asnjëherë nuk shihen si të mangët e noksan, përkundrazi prezenca e tyre në shtëpi shikohet si diçka krejt normale, e vetëkuptueshme, bile-bile edhe më interesante, sepse kjo kërkon një angazhim dhe kujdes pak më të shtuar dhe pak më ndryshe kundrejt tyre dhe kjo e shton afërsinë jo vetëm fizike, por në veçanti atë emocionale midis tyre.
Si në çdo shoqëri tjetër që ka pasur njerëz me nevoja të veçanta, ashtu edhe në kohën dhe shoqërinë e Muhammedit a.s. ka pasur të këtillë. I dërguar si mëshirë për mbarë botën, Muhammedi a.s. është kujdesur vetë në mënyrë të veçantë me këta njerëz dhe ka kërkuar nga të tjerët ta bëjnë të njëjtën. Ai ka komunikuar me ta, është interesuar për nevojat e tyre, i ka plotësuar nevojat e tyre, i ka zbuluar telentet dhe aftësitë e tjera të tyre, i ka integruar në shoqëri, i ka angazhaur madje dhe në sferën publike.
Ndoshta rasti i vetëm ku Muhammedi a.s. nuk është kujdesur sa duhet, ku ndofta ka shprehur një shpërfillje jo qëllimkeqe ndaj një personi me nevoja të veçanta dhe për çka është «qortuar» nga Zoti drejtpërdrejtë me ajete kur’anore, ka qenë ai me të verbrin e quajtur Abdullah ibni Ummi Mektum. Përderisa Muhammedi a.s. ishte i angazhuar në një bisedë me figura të njohura të Mekkes dhe përpiqej t’i përfitonte zemrat e tyre në Islam, i afrohet atij Abdullahi i verbër dhe kërkon disa sqarime për disa çështje të fesë. Muhammedit a.s. si duket nuk i ka pëlqyer kjo ndërhyrje dhe ndërprerje e bisedës nga ana e Abdullahit, prandaj edhe nuk ka treguar interesimin, kujdesin dhe gatishmërinë e duhur për t’i ndihmuar në këto pyetje dhe e kthen kokën mënjanë, pa i thënë gjë atij. Ky gjest i Muhammedit a.s. mjaftoi që Zoti të intervenonte drejtpërdrejtë dhe «t’ia tërhiqte vërejtjen» Muhammedit a.s., por nëpërmjet tij edhe të gjithë muslimanëve dhe mbarë njerëzimit. Në këto momente Zoti shpall këto ajete: «Ai e vrenjti (fytyrën) dhe u kthye. Ngase atij i erdhi i verbri. E ku mund ta dish ti, ndoshta ai do të pastrohet. Apo do të këshillohet dhe këshilla do t’i bëjë dobi! E ai që nuk ndien nevojë (për Zotin) pse ka pasuri, ti atij i vë veshin (i drejtohesh)! Po ti nuk ke përgjegjësi, pse ai nuk pastrohet (nuk bindet dhe nuk udhëzohet). Ndërsa ai që nxiton dhe vjen te ti, dhe meqë ai ka frikë e respekt, e ti nuk e zë asgjë (dhe nuk ia vë veshin fjalës së tij). Jo ashtu! Në të vërtetë këto janë këshilla…» (Abese, 80:1-11)
Më vonë, sa herë që Muhammedi a.s. do ta takojë Abdullah b. Ummi Mektumin, do t’i drejtohet me fjalët: «Tungjatjeta o ti, për të cilin më qortoi Zoti!» dhe do t’ia shtrojë gunën e vet për t’u ulur ai në të, në shenjë respekti ndaj një njeriu me nevoja të veçanta.
Amër bin el-Xhemuh, një njeri i çalë (topall), edhe pse nuk e kishte për detyrë, ai kërkoi me ngulm nga Muhammedi a.s. që të merrte pjesë në një betejë luftarake. Muhammedi a.s. ia lejoi. Në atë betejë ai ra dëshmor. Para se të binte dëshmor Muhammedi a.s. i tha atij: «Më duket sikur të shoh ty në Xhennet duke ecur me këmbë të shëndoshë!» (Ahmedi)
Kujdesin më të madh dhe më të rëndësishëm ndaj njerëzve me nevoja të veçanta, e tregonte në fushën e integrimit të tyre në shoqëri, siç thamë, duke i zbuluar talentet dhe aftësitë e tjera të tyre dhe duke i angazhuar kështu madje edhe në punët publike, pra të shtetit. Mënyra më e mirë dhe më e dinjitetshme për ta lumturuar dikë, mbase mund të jetë angazhimi i tij në një punë që mund ta bëjë dhe të cilën ai e do. Kështu Muhammedi a.s. të sipërpërmendurin Adullah b. Ummi Mektumin, që ishte i verbër, para hixhretit (shpërnguljes në vitin 622) e kishte dërguar në Medine në mënyrë që, sipas kërkesës së tyre, banorëve të atjeshëm t’ua mësonte Kur’anin. Më vonë ai do ta angazhojë atë edhe si muezin në xhaminë e tij në Medine, madje 13 herë do ta lërë si zëvendës-imam në këtë xhami, sa herë që ai vetë mungonte për shkak të haxhit dhe të angazhimeve të tjera që kishte si pejgamber dhe si kryetar i muslimanëve. Po ashtu, Muadh bin Xhebelin, që ishte i çalë, me aftësi të kufizuar ortopedike, e dërgoi si vali ose guvernator në Jemen. Pra, Muhammedi a.s. siguroi që këta njerëz, megjithëse kishin disa aftësi të kufizuara dhe duke qenë se disa të tjera i kishin ndoshta më të zhvilluara se të tjerët normalë, të shiheshin dhe të trajtoheshin si njerëz, të mos binin në pozitën e konsumatorit, por të prodhuesit, të kontribuesit për shoqërinë.
Kur një i verbër e pyeti Muhammedin a.s. nëse ai duhej të dilte në xhami për ta falur namazin me xhemat, Muhammedi a.s. fillimisht i tha se ai mund të falej edhe në shtëpi dhe se nuk kishte nevojë të dilte në xhami. Mirëpo pas një çasti të shkurtër e pyeti atë nëse ai e dëgjonte ezanin për namaz? Ai i tha se po, e dëgjonte. Atëherë Muhammedi a.s. e porositi që megjthëkëtë të dilte në xhami. Kjo për arsye se Muhammedi a.s. sa e donte namazin e përbashkët, po aq e donte edhe integrimin e njerëzve me nevoja të veçanta në shoqëri dhe nuk linte hapësirë për përjashtimin dhe izolimin e tyre. Me këtë, sa do ta ndiente veten të barazvlershëm ky i verbri në mesin e të tjerëve, po aq do të kontribuonte që edhe të tjerët ta pranonin atë në shoqërinë e tyre si diçka normale dhe të vetëkuptueshme.
Në ditën e çlirimit të Mekkes, Ebu Bekri, shoku më i ngushtë i Muhammedit a.s., e kishte vënë në shpinë babain e vet, Ebu Kuhafen, i cili ishte plak dhe i verbër, për ta takuar me Muhammedin a.s. I shqetësuar nga kjo, ky i tha: «O Ebu Bekër, pse nuk e lë babain në shtëpi dhe të vija unë atje ta takoja?!».
Një burrë ishte plakur dhe kishte filluar ta humbiste shikimin, nuk mund të dilte lirshëm në xhami. Në mënyrë që ta përjetonte namazin e përbashkët me Pejgamberin a.s. ky e ftoi atë të vinte një ditë te shtëpia e tij që të falnin namazin bashkërisht. Muhammedi a.s. nuk ia prishi qejfin, por gjeti kohë një ditë dhe shkoi në shtëpinë e plakut të verbër dhe fali namaz pikërisht aty ku dëshironte plaku (Buhariu).
Në shumë hadithe të tij Muhammedi a.s. e ka shprehur nevojën për mbështetjen e duhur dhe adekuate për këta njerëz dhe ka theksuar se kjo ndihmë gjithsesi se do të llogaritet te Zoti si vepër e lartë humane, dhe do ta mbërrijë shkallën e sadakasë, pra të ibadetit. Kështu ai ka thënë se t’ia tregosh rrugën një të verbri, të kujdesesh për atë që është i shurdhër ose memec, t’i ndihmosh një invalidi të hipë në kafshë ose në mjet udhëtimi, t’i ndihmosh atij në bartjen e ngarkesave etj., të gjitha këto llogariten sadaka. Sjelljen e kundërt me këtë ndaj këtyre personave Muhammedi a.s. e ka qortuar shumë ashpër, madje edhe i ka mallkuar, për shembull, njerëzit që me qëllim ia lajthitin ose ia shtrembërojnë rrugën një të verbri.
Në një rast Muhammedi a.s. tha se për çdo ditë besimtari do të duhej të jepte sadaka, lëmoshë. Kur shokët e tij i thanë se askush nuk kishte aq pasuri sa për çdo ditë të jepte sadaka, ai u sqaroi atyre se sadakaja është e shumëllojshme, dhe jo vetëm me para. Me këtë rast ai tha: «Ta udhëzosh një të verbër, t’ia sqarosh mirë dhe kuptueshëm gjërat një të shurdhi dhe një memeci, t’i ndihmosh dikujt në plotësimin e nevojave të tij, të angazhohesh në shërimin e një të sëmuri, t’i ndihmosh një të dobëti… të gjitha këto janë sadaka.» (Ahmedi)
Muhammedi a.s. shprehet qartë se «largimi i pengesave nga rruga është sadaka», dhe kjo në radhë të parë lë të kuptohet se vlenë për çdo kënd, por në veçanti për njerëzit me aftësi të kufizuara. Kjo po ashtu nënkupton se ne ua kemi borxh këtyre njerëzve qasjen pa pengesa dhe në mënyrë të denjë në të gjitha hapësirat private dhe publike, si: në shkollë, në xhami, në ente shtetërore etj.
Edhe në fushën e ibadeteve dhe të ritualeve fetare, si Kur’ani ashtu edhe Muhammedi a.s., kanë paraparë dhe kanë porositur për lehtësime gjatë kryerjes së tyre. Porosia qendrore e Muhammedit a.s. në këtë drejtim, që vlenë për të gjithë ndaj të gjithëve, është: «Lehtësoni dhe mos vështirësoni! Përgëzoni dhe mos shkaktoni neveri!» (Buhariu dhe Muslimi) Një ditë një njeri i tha Muhammedit a.s.: «Kur ti mungon dhe imam në xhami del filan personi, ai e zgjat shumë namazin me xhemat.» Pas kësaj Muhammedi a.s. hipi në minber dhe iu drejtua masës me këto fjalë: «O njerëz, nga mesi juaj ka të atillë që të tjerët i ftohin nga feja. Në qoftë se dikush prej jush del imam, le ta falë më shkurt, sepse në mesin e xhematit ka njerëz të dobët, pleq dhe njerëz të zënë me punë.» (Buhariu dhe Muslimi)
Imran bin Husajni nuk mund të qëndronte në këmbë gjatë namazit, prandaj kërkoi mendimin e Muhammedit a.s. për këtë. Ai i tha: «Namazin fale në këmbë! Në qoftë se nuk mundesh, atëherë falu ulur! Në qoftë se as këtë nuk mund ta bësh, atëherë falu duke u mbështetur diku!» (Buhariu, Ebu Davudi, Tirmidhiu, Ibni Maxhe).
Këto këshilla e orientime të Muhammedit a.s. në fushën e ibadeteve, tregojnë edhe njëherë më shumë ndjeshmërinë dhe kujdesin e tij të lartë ndaj personave me nevoja të veçanta.
Nga ana tjetër, për durimin që tregojnë njerëzit me nevoja të veçanta gjatë jetës së tyre, All-llahu xh.sh. premton shpërblime të mëdha në Xhennet. Kështu për shembull Muhammedi a.s. i përcjell fjalët e Zotit në një hadith kudsij: «Në qoftë se unë e sprovoj ndonjë njeri me mungesën e këtyre dy të dashurve – duke pasur për qëllim sytë – dhe ai tregohet i durueshëm dhe i matur, për këtë atij ia premtoj Xhennetin!» (Buhariu).
Përmbyllje
Si qenia më fisnike dhe më e ndershme që është krijuar, njeriu ka pozitë të lartë në praninë e All-llahut Fuqiplotë dhe këtë nder e vlerë ai e ka, jo për shkak të pamjes së tij fizike, por për shkak të vlerave shpirtërore të tij. Gjatë gjithë historisë, dhe kjo duhet të jetë një urtësi e Zotit, ka pasur njerëz me aftësi të kufizuara dhe me nevoja të veçanta. Muhammedi a.s. vetë i ka trajtuar këta si njerëz të barazvlershëm dhe ka kërkuar trajtimin dinjitoz të tyre në të gjitha fushat e jetës. Kjo arrihet duke i zbuluar talentet, aftësitë dhe zotësitë e tjera të tyre dhe duke i integruar ata në shoqëri dhe në jetën publike, në mënyrë që ata të mos e ndiejnë veten të anashkaluar pse janë ndryshe, porse si njerëz me dinjitet dhe integritet, të dobishëm për shoqërinë dhe jo të varur krejtësisht prej të tjerëve. Mbështetjen e nevojshme dhe krijimin e infrastrukturës së kërkueshme për kushtet e tyre, ua kemi borxh të gjithë ne. Me këtë rast, ne nuk bëjmë dallim, nëse këtë mbështetje ia ofrojmë një muslimani ose një jomuslimani, për ne të gjithë janë njerëz.
Krejt për fund, Muhammedi a.s. ka thënë: «Njeriu më i dashur te All-llahu është ai që është më i dobishëm për të tjerët dhe puna më e dashur te All-llahu është mbjellja e gëzimit dhe e lumturisë në shpirtin e tjetrit…» (Taberaniu).
Kreuzlingen, më 3 dhjetor 2020
