Mirësjellja ka kuptimin që të tregosh butësi, ëmbëlsi, fisnikëri, edukatë, kujdes dhe etikë në sjellje si të folurit, të ecurit, të ulurit. Ndërsa e kundërta e saj janë sjelljet e rënda, të ashpra, të vrazhda.
Në botën e sotme, kur marrëdhëniet mes njerëzve kanë marrë formë të vrazhdë e të ashpër, kur shpirti është dënuar me vetminë dhe materia sundon në gjithçka, që prej fjalorit tonë e gjer në modelet e sjelljeve tona, kur vendimet merren të mbështetura mbi paragjykime, me logjikë bardhezi e krejt pa nuanca, është e lehtë të kuptohet se sa e rëndësishme është të flasësh për mirësjelljen dhe fisnikërinë. Sa kaotike është një jetë shoqërore si kjo, ku koncepti i vlerës shihet paralel me rrobën dhe markën që kemi në zotërim, ku përdorimi i fjalëve shkon në kuadrin e logjikës së grindjes dhe ato mbruhen me zhargon, ku kuptimi i marrëdhënieve njerëzore, i forcës, i pushtetit, i statusit dhe i përfitimit është kaq i cekët.
Etika dhe mirësjellja janë dy shkallë themelore që përbëjnë një bar çudibërës për të zhvilluar marrëdhëniet mes njerëzve, për t’i bërë njerëzit që të afrohen e ta duan njëri-tjetrin dhe për të krijuar një shoqëri me dashuri e baraspeshë, mungesa e së cilës ndihet kaq shumë.
Profeti ynë (paqja qoftë mbi të), me mirësjelljen e tij, është një shembull për njerëzimin. Mirësjellja e tij e pashoqe rrëfehet kështu: Kur dikush e pyeste për diçka, Ai e dëgjonte me vëmendje të thellë dhe gjersa i interesuari të largohej, Ai nuk largohej dhe nuk e linte vetëm. Kur dikush i shtrëngonte dorën për ta përshëndetur ose kur i zgjaste dorën, Ai ia mbante dorën plot respekt, pa e lëshuar, derisa tjetri ta tërhiqte vetë. Nuk i shtrinte këmbët mes shokëve të vet. Kur takonte dikë, e përshëndeste Ai vetë i pari. Ata që i vinin për vizitë i mirëpriste, u shtronte rrobën e vet që të uleshin. Nganjëherë u jepte mysafirëve jastëkun ku ulej vetë dhe u bënte shenjë që të uleshin, ndërsa vetë ulej në vend të zbrazur, pa jastëk. Sahabëve të vet u vinte epitete të bukura, i thërriste me emra që atyre u bënin nder dhe u pëlqenin. Kurrkujt nuk ia priste fjalën dhe nuk ia linte të folurit në mes. Kurrë nuk ka goditur kurrkënd, as ndonjë shërbëtor, as ndonjë prej njerëzve të shtëpisë. Sipas shprehjes së Enesit (r.a.), ai s’ka prekur kënd as me majën e gishtit. Kur zemërohej, kurrë nuk ka ndodhur që të godiste me grusht ndonjë send të fortë.
Një mirësjellje e tillë u ndoq nga myslimanët, me në krye ithtarët e tasavvufit, për shekuj me radhë. Le të sjellim disa shembuj nga mevlevinjtë. Abdulbaki Gëlpënarllë, që e ka mbërritur hallkën e fundit të zinxhirit të të mëdhenjve të tasavvufit, shpjegon kështu për gjendjen në ditët e fëmijërisë së tij: Etika dhe mirësjellja shihet në gjithçka, si në të ushqyerit, në të pirit, në të ulurit, në të ngriturit, në të ecurit, në shtrat, në biseda, në ritual… Më kujtohet fëmijëria; pak më shpejt të ecja, pak ta përplasja këmbën në tokë, pak të zemërohesha, jo në mënyrë ndëshkuese, por bindëse, duke më shpjeguar, më thoshin: “Çfarë bën, Baki? Ç’është ajo ecje ashtu? Gjithçka ka shpirt, o bir, a nuk lëndohet trualli? Shih, truallin e shtrirë që na lejojnë të shëtisim mbi të. A s’na takon ta respektojmë, të mos e lëndojmë?”
Kur hanim, nuk mund ta përplasja gojën duke u mbllaçitur. Mjaftonte të më shihnin në sy. Sepse gjatë bukës, prej kurrkujt nuk dilte zë. Kur e vinim gotën në vend, ishte turp të nxirrte tingull. Gota dhe veti ku ajo vendosej nuk duheshin lënduar. Veç kësaj, të pinim ujë pa u përshëndetur me gotën, pra pa e puthur në anë, ose pasi kishim mirë ujë ta vinim në vend pa e përshëndetur, ishte gjë shumë e keqe. Më thoshin se ajo na bën shërbim, ndaj dhe ne duhet t’i shprehim mirënjohje.
Çdo natë, kur bija të flija, dhe në mëngjes, kur zgjohesha, puthja jastëkun dhe mbulohesha me jorgan, ose duke u mbuluar, përshëndetesha me të. Kur duhej zgjuar dikush që flinte, prekej lehtë jastëku dhe i thuhej me zë të ulët: “Zgjohuni, veli.” Në shtëpinë tonë nuk flitej duke bërtitur, nuk i pritej fjala dikujt që fliste, edhe kur grumbulloheshin shumë njerëz, nuk bisedohej në grupe. Pëshpërima në vesh, të qeshura me zë shumë të lartë nuk ndodhnin në shtëpinë tonë.”Unë” nuk thoshim dot, “i varfëri” thoshim për veten. Nëse prej goje shpëtonte fjala “unë”, menjëherë shtohej fjala “uni im mallkuar qoftë!”.
Këpucët e mysafirit që vinte nuk ktheheshin drejt derës, por drejt brendisë së shtëpisë. T’i ktheje nga dera, do të thoshte “mos eja më”. Veç kësaj, ai që i vishte këpucët i kthyer nga brenda shtëpisë, e bënte këtë pa u kthyer kurrizin njerëzve të shtëpisë, si dhe dilte jashtë nga dera sërish pa kthyer kurrizin.
Nuk goditej më shuplakë, njeriu nuk fyhej në asnjë mënyrë, gjithçka prej njeriut konsiderohej e paprekshme. Edhe flokët që binin në tokë kur shkurtonim flokët, i mblidhnim dhe i groposnim në një vend ku nuk shkelte këmba. Të gjitha këto dhe sjellje të tjera etike kishin të përbashkët bindjen se gjithçka kishte shpirt, se asgjë nuk ishte e veçuar prej nesh dhe se njeriu ishte një krijesë e vyer.
Dera nuk mbyllej duke u përplasur me zhurmë, por mbyllej ngadalë. Nuk thuhej “mbylle derën!”, por “mbuloje derën!” apo “fshihe derën!”. Allahu mos e mbylltë derën e kurrkujt! Nuk thuhej “fike llambën!”, por “qetësoje llambën!”.
Mirësjellja në të folur
Ata që nuk u japin hakun shpirtit, vullnetit, thjeshtësisë dhe etikës nuk mund të jenë të sjellshëm. Në shumicën e rasteve, zemrat thyhen prej atyre që nuk janë të ndjeshëm në përdorimin e gjuhës. Njerëzit që nuk e dinë se çfarë etike të folur duhet përdorur sipas temës, pozitës dhe bashkëbiseduesit, as që e vënë re se si i rrëzojnë një nga një bredhat e zemrës.
Shkelja e etikës së gjuhës qoftë me gojë, qoftë me shkrim, më së shumti buron prej sjelljes sipërfaqësore kur themi diçka që i shkon në mendje gjithkujt. Nuk mund të themi se njësimi në një tërësi i së jashtmes me të brendshmen, apo sinqeriteti, nuk kanë rëndësi. Sidoqoftë, një sjellje gjuhësore e pakujdesshme nuk ka lidhje me sinqeritetin. Një njeri që është mësuar të shprehë pohime të llojllojshme, nuk mund të tregojë natyrën e vet si pretekst për këtë. Për të folur drejtpërdrejt e me çiltërsi, nuk ka nevojë që të bezdisim bashkëbiseduesin. Përkujdesja në çdo hollësi për sjelljen gjuhësore është plotësisht një çështje vullneti. Po, po! Njeriu i pagdhendur e ka zemrën në majë të gjuhës, ndërsa i mençuri e ka gjuhën në pikën më të thellë të zemrës.
Kjo do të thotë se gjuha nuk duhet të jetë në majë të gjuhës, por gjuha duhet të jetë pas zemrës. Për të mos e thënë çdo të vërtetë në çdo vend, gjuha nuk duhet të jetë as më e madhe e as më e lartë se mendja, ndërsa duhet të hyjë nën urdhrat e zemrës. Edhe për të mos bërë përgojim, kjo është e domosdoshme. Sepse nganjëherë, nëse shprehjet fyese që mund të vijnë në majë të gjuhës nuk gëlltiten, nuk i është dhënë haku vullnetit. Që t’i gëlltisësh këto shprehje helmuese, kërkon vërtet burrëri. Kanë thënë: “Gjuha nuk ka kocka.” Sidoqoftë, t’i vësh frerët në duart e zemrës, është diçka që mund të mësohet. Por pas kësaj, nëse gjuha kthehet në mbret, zemra i tërheq frerët. Në fund të fundit, pas njëfarë kohe, gjuha qetësohet, vullneti i vë duart në bel dhe, me shprehjen e një toreadori, e sheh këtë panoramë duke tundur kryet.
Në biseda, për të mos rënë në kurthin e grindjes, duhet treguar kujdes për mirësjelljen. Nëse mendimet e bashkëbiseduesit janë të ndryshme nga tonat, hyrja në debate të padobishme nuk ka kurrfarë dobie. Modelet mendore nuk ndryshohen me debate, por me bisedime e përllogaritje. Ajo që është e rëndësishme nuk është që të triumfosh në argumente, por që ta bësh zemrën të kënaqur. Dhe kjo është e lidhur vetëm me kontrollin e mençur dhe me orientimin e suksesshëm të nijetit të pastër e të dialogut. Nëse duam të hyjmë në zemrën e atij që kemi pranë, nuk duhet ta lëndojmë egon e tij duke nxjerrë në plan të parë çështjet për të cilat mendojmë ndryshe, por duhen kërkuar rrugët e nisjes nga pikat e përbashkëta. Në vend që të themi: “Nuk jam në njëmendje me ty”, a nuk është më mirë të shprehemi duke thënë: “Jam dakord me ju për këtë çështje, ndërsa për këtë tjetrën mendoj kështu…”?
Mungesa e mirësjelljes, më së shumti, ka dy arsye. E para është mungesa e përvojës. Njerëzit që nuk e dinë se kujt i drejtohen, si i drejtohen e çfarë i thonë, në më të shumtën e rasteve nuk janë të sjellshëm. Kapërcimi i kësaj gjendjeje është i thjeshtë. Me një edukim të shëndoshë dhe nëpërmjet mjeteve të informimit publik, është e mundur që të zhvillohet te njerëzit vetëdija e komunikimit dhe e mirësjelljes. Në marrëdhëniet shoqërore, nëse tërhiqet vëmendja te sjelljet dhe deklarimet e personaliteteve shembullore, kjo mund të përbëjë një ndihmë të mirë për të fituar një ndjeshmëri të tillë. Arsyeja e dytë është kryelartësia. E panatyrshmja e një njeriu që në çdo bashkëbisedim e sheh veten në pozitën e “urdhëruesit” dhe bashkëbiseduesin në pozitën e”ofruesit”, bie në sy menjëherë. Kur një njeri i tillë nuk ia del dot të ndërtojë një hierarki të tillë, taktika e modestisë duket e vrazhdë, sepse modestia nuk është diçka për të cilën mund të merret vendim që të ushtrohet, por njeriu thjesht duhet ta ketë atë brenda vetes. Nëse përpiqemi të dukemi modestë kur nuk jemi të tillë, e shtirura del në pah menjëherë.
Ndërsa një njeri që vuan prej shqetësimit për të përçmuar të tjerët nuk mund të jetë as i thjeshtë, as i sjellshëm. Nuk është aspak e lehtë që të çlirohesh prej kësaj sëmundjeje, sepse ushqimi i kryelartësisë është dobësia e zemrës.
